کشمیر: زخمی که مدام باز می‌شود و از آن خون می‌ریزد
درگیری هندوستان و پاکستان بر سر کشمیر ممکن است به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود. از ۲۲ آوریل تا ۱۰ مه مدام دامنه‌ی نزاع گسترده‌تر شد. نگاهی به سابقه‌ی درگیری دو کشور انداخته‌ایم.
۲۲ آوریل ۲۰۲۵ / ۲ اردیبهشت ۱۴۰۴: در حمله‌‌ای تروریستی به گروهی از گردشگران در بخشی از کشمیر که زیر حکمرانی هندوستان است، ۲۶ نفر کشته شدند. هندوستان پاکستان را مقصر دانست.
پرخاش‌های لفظی سرانجام به درگیری نظامی منجر شد. در ۷ مه، هند دست به حمله‌ی موشکی علیه شش هدف در کشمیر زیر حاکمیت پاکستان زد. به گفته‌ی دولت پاکستان دست کم ۳۱ نفر بر اثر این حمله کشته شدند. هندوستان که مدعی بود تنها مراکز «تروریستی» را زیر آتش قرار داده، پس از حمله‌ی موشکی به استفاده از پهپاد رو آورد. پاکستان هم مقابل به مثل کرد و دست به حمله با موشک و پهپاد به هدف‌های در منطقه‌ی کشمیر هندوستان زد.
موجی از موشک‌ها را به پاکستان و کشمیر تحت اداره پاکستان شلیک کرد و حداقل شش شهر را هدف قرار داد و به گفته اسلام‌آباد، دست‌کم ۳۱ نفر ـ از جمله دو کودک ـ کشته شدند. از آن زمان، پهپادهای هندی شهرهای بزرگ و تأسیسات نظامی پاکستان را هدف قرار داده‌اند و هند، پاکستان را به پرتاب رگباری از موشک‌ها و پهپادها به شهرها و تأسیسات نظامی خود متهم کرده است.
همزمان جنگ لفظی میان دو کشور بالا گرفته است. پاکستان هندوستان را متجاوز می‌خواند و هندوستان مدعی است که علیه تروریسم اسلام‌گرایان افراطی می‌جنگد که کشمیر را مسلمان می‌دانند و معتقدند نباید هیچ نقطه‌ای از آن زیر سلطه‌ی هندوها باشد.
هر دو کشور مجهز به سلاح هسته‌ای هستند و به اتم رو آورده‌اند تا دیگری را بترسانند. اما سلاح هسته‌ای باعث نشده است ستیز دو کشور فروخوابد، ستیزی که نزدیک به هشت دهه است که با فراز و فرودهایی ادامه دارد. تقویم این ستیز را ورق می‌زنیم.
آغاز درگیری‌ها
شبه قاره هند از سال ۱۸۵۸ تا ۱۹۴۷ زیر سلطه‌ی استعمار انگلیس بود. همزمان با رهایی از استعمار کشور تقسیم شد. کشور مسلمان‌نشینی که در تاریخ ۱۴ اوت ۱۹۴۷ به نام پاکستان تأسیس شد خود از دو بخش دور از هم تشکیل شده بود: پاکستان شرقی و غربی. پاکستان غربی بعدا مستقل شد و کشوری شد که آن را به نام بنگلادش می‌شناسیم.
تجزیه‌ی شبه‌قاره هند با رنج و خون‌ریزی همراه بود. حدود ۱۵ میلیون تن آواره شدند. در مناطق مختلف درگیری‌هایی پیش آمد میان هندوها، سیک‌ها و مسلمانان. تخمین زده می‌شود که تا دو میلیون تن جان باختند.
مسئله‌ی کشمیر
منطقه‌ی هیمالیایی عمدتا مسلمان‌نشین کشمیر پیش از استقلال هند، ضمن قرار داشتن زیر سلطه‌ی بریتانیا دارای پادشاه خود بود. موضوع استقلال که پیش آمد، سلطان کشمیر هم در اندیشه‌ی مستقل کردن قلمرو خود بود. اما در این کار موفق نشد. گاندی خواهان آن بود که مردم کشمیر خود درباره‌ی سرنوشت‌شان تصمیم بگیرند. همه‌پرسی از مردم صورت نگرفت. دو کشور تازه تأسیس‌شده‌ی هندوستان و پاکستان هر دو مدعی تعلق کشمیر به خود بودند.
اکتبر ۱۹۴۷: اولین جنگ بر سر کشمیر. طوایفی مسلح از پاکستان به کشمیر حمله کردند. پادشاه کشمیر از هند کمک خواست و به ازای دریافت کمک پذیرفت که کشمیر به هندوستان بپیوندد. جنگ تا سال ۱۹۴۸ ادامه یافت و در نهایت با تقسیم کشمیر به پایان رسید. پاکستان بخش کوچکتر غربی را از آن خود کرد و هندوستان بخش بزرگتر شرقی را. بخش نازمی هم در زیر سلطه‌ی چین باقی ماند.
پاکستان تمامی کشمیر، به جز بخش چینی آن را متعلق به خود می‌داند، هندوستان نیز چنین ادعایی دارد. موضع آشتی‌ناپذیر دو کشور مدام تنش‌زا شده است.
دههی ۱۹۶۰: دیپلماسی و جنگ
کوشش برای حل و فصل اختلاف‌ها بر سر آب در دههی ۱۹۶۰ این امید را برانگیخت که از تنش میان دو کشور کاسته شده است. توافقی میان دو کشور صورت گرفت تا هر دو حق دسترسی به آب منطقه را که در رودهای مختلف آن جاری است داشته باشند. هنوز توافق صورت گرفته برقرار است، هر چند ممکن است درگیری کنونی آن را دچار تزلزل کند.
به دنبال دیپلماسی آب تلاش شد مناسبات دو کشور عادی شود. اما مذاکرات به جایی نرسیدند و پاکستان در سال ۱۹۶۴ پرونده‌ی کشمیر را به سازمان ملل ارجاع داد.
در سال ۱۹۶۵ دومین جنگ بزرگ بر سر کشمیر درگرفت. جنگ بدون نتیجه مشخص و با آتش‌بس به پایان رسید. در سال ۱۹۶۶، نخست وزیر هند، لال بهادر شاستری، و رئیس جمهور پاکستان، محمد ایوب خان، توافقنامه‌ای را در تاشکند با میانجیگری اتحاد جماهیر شوروی امضا کردند. میان دو کشور روابط دیپلماتیک و اقتصادی برقرار شد.
دهه ۱۹۷۰: استقلال بنگلادش و آغاز رقابت هسته‌ای
در سال ۱۹۷۱ میان پاکستان شرقی و پاکستان غربی جنگ درگرفت. درگیری آنگاه شروع شدکه ذوالفقار علی بوتو، رئیس جمهور وقت، از اجازه دادن به شیخ مجیب الرحمن، رهبر حزب عوامی مستقر در پاکستان شرقی، برای تصدی نخست وزیری خودداری کرد. این در حالی بود که حزب عوامی اکثریت کرسی‌ها را در انتخابات پارلمانی ۱۹۷۰ پاکستان به دست آورده بود.
در ماه مارس، ارتش زیر فرمان اسلام‌آباد به داکا در پاکستان شرقی حمله برد. در دسامبر، ارتش هند به نفع قیام‌کنندگان پاکستان شرقی وارد عمل شد. ارتش پاکستان سرانجام تسلیم شد. پاکستان شرقی به کشور مستقل بنگلادش تبدیل شد.
در سال ۱۹۷۲، ذوالفقار علی بوتو و ایندیرا گاندی، نخست وزیران پاکستان و هندوستان، توافقنامه‌ای را در شهر شیملا در هند امضا کردند که به «توافقنامه شیملا» معروف شد. بر مبنای آن دو کشور توافق کردند اختلافات خود را از طریق مسالمت‌آمیز حل و فصل کنند. احترام به مرز میان دو کشور از اصول این توافق بود. با وجود این اختلاف بر سر کشمیر ادامه یافت. در سال ۱۹۷۴، دولت ایالتی بخش هندی کشمیر اعلام کرد که یک واحد تشکیل دهنده اتحادیه هندوستان است. این امر با مخالفت پاکستان مواجه شد.
در همان سال، هندوستان دست به آزمایش بمب هسته‌ای زد. هندوستان بمب موسوم به «بودای خندان» را صلح‌آمیز خواند، اما این ادعا چیزی نبود که نگرانی پاکستان را برطرف کند. پاکستان هم فورا برنامه‌ای برای ایجاد «توازن هسته‌ای» پیش گرفت.
دهه ۱۹۸۰: بالا گرفتن نارضایتی در بخش هندوستانی کشمیر
در اوایل دهه ۱۹۸۰، کشمیر بار دیگر در مرکز تنش‌های هند و پاکستان قرار گرفت. در میان مسلمانان بخش هندی کشمیر یک جنبش جدایی‌طلبانه ریشه دواند. علت آن نارضایتی از دولت ایالتی و حس تبعیض بود. گرایشی هم به سمت مبارزه‌ی مسلحانه شکل گرفت که هندوستان از ابتدا پاکستان را حامی و مشوق آن می‌دانست.
دههی ۱۹۹۰: دیپلماسی و رقابت تسلیحاتی
در سال ۱۹۹۱، دو کشور توافق کردند که رزمایش‌های نظامی و تحرکات نیروهای خود را به اطلاع یکدیگر برسانند تا تنشی کنترل‌نشده پیش نیاید.
در سال ۱۹۹۲، دو کشور همچنین در مورد ممنوعیت استفاده از سلاح‌های شیمیایی توافق کردند.
در سال ۱۹۹۶، پس از یک سری درگیری‌ها، نمایندگانی از ارتش‌های دو کشور در خط کنترل برای کاهش تنش‌ها دیدار کردند.
در سال ۱۹۹۸، هندوستان دست به پنج آزمایش هسته‌ای و پاکستان دست به شش آزمایش هسته‌ای زد. رقابت هسته‌ای وارد مدار تازه‌ای شد. در همان سال، هر دو کشور موشک‌های دوربرد خود را آزمایش کردند.
در سال ۱۹۹۹ باز تلاشی شد برای تنش‌زدایی که چندان کارساز نبود. در اواخر آن سال، ارتش پاکستان از خط کنترل عبور کرد و پست‌های نظامی هند در یک منطقه‌ی کوهستانی را تصرف کرد. نیروهای هندی پس از نبردهایی خونین سربازان پاکستانی را عقب راندند.
دو دههی پرتنش آغاز قرن ۲۱
تنش‌ها در سراسر خط کنترل، خط مرزی در ناحیه‌ی کشمیر، در طول دهه ۲۰۰۰ بالا باقی ماند.
در دسامبر ۲۰۰۱، یک حمله مسلحانه به پارلمان هند در دهلی نو منجر به کشته شدن ۱۴ نفر شد. هند گروه‌های مسلح تحت حمایت پاکستان را مسئول این حملات دانست. تنش به درگیری در خط کنترل کشید، تنشی که تا اکتبر ۲۰۰۲ طول کشید. میانجیگری بین‌المللی به آن پایان داد.
در سال ۲۰۰۲، پرویز مشرف، رئیس جمهور پاکستان، در میان فشارهای غرب پس از حملات ۱۱ سپتامبر، متعهد شد که پاکستان با افراط‌گرایی در خاک خود مبارزه خواهد کرد، اما تأکید کرد که این کشور در مورد کشمیر حق دارد.
در سال ۲۰۰۳، مشرف در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل، خواستار آتش‌بس در امتداد خط کنترل شد و هند و پاکستان برای کاهش تنش‌ها و پایان دادن به خصومت‌ها به توافق رسیدند. در سال ۲۰۰۴، مشرف با واجپایی، نخست وزیر هند، مذاکره کرد.
اما در سال ۲۰۰۷، بمب‌گذاری در قطار ارتباطی میان هند و پاکستان دوباره فضا را متشنج کرد. افراط‌گرایان هندو متهم به بمب‌گذاری شدند، اما دولت هند بعدا دستگیر شدگان را آزاد کرد.
در سال ۲۰۰۸، روابط تجاری در سراسر خط کنترل بهبود یافت و هند به یک توافقنامه چارچوب بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان در مورد پروژه خط لوله گاز پیوست.
در نوامبر ۲۰۰۸، افراد مسلح به سوی غیرنظامیان در چندین نقطه در بمبئی، هند، آتش گشودند. بیش از ۱۶۰ نفر در این حملات کشته شدند. یک مهاجم دستگیر شده که بعدا اعدام شد گفت که مهاجمان عضو «لشکر طیبه» بودند. هند سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان را مسئول این حملات دانست.
در سال ۲۰۱۴، ژنرال راحیل شریف، رئیس ستاد ارتش وقت پاکستان، کشمیر را «شاهرگ» پاکستان خواند و گفت که مناقشه بر سر آن باید مطابق با خواسته‌ها و آرزوهای کشمیری‌ها و مطابق با قطعنامه‌های سازمان ملل حل شود.
در سال ۲۰۱۶، جنگجویان مسلح، ۱۷ سرباز هندی را در کشمیر زیر سلطه‌ی هندوستان کشتند. هندوستان در مقابل دست به عملیاتی علیه پایگاه‌های گروه‌های مسلح در سراسر خط کنترل زد.
در سال ۲۰۱۹، یک بمب‌گذار انتحاری ۴۰ سرباز شبه نظامی هندی را در کشمیر تحت اداره هند کشت. گروهی موسوم به «جیش محمد» مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. در پی آن، نیروی هوایی هند وارد کارزار شد و اعلام کرد که مخفیگاه‌های تروریست‌ها را در قلمرو پاکستان هدف قرار داده و ده‌ها جنگجو را کشته است.
در اواخر سال ۲۰۱۹، هند «ماده ۳۷۰»، ماده اعطای خودمختاری نسبی کشمیر زیر سلطه‌ی خود را لغو کرد و بسیار از افراد را به بهانه‌ی مبارزه با تروریسم دستگیر کرد.
و سرانجام می‌رسیم به حمله مسلحانه به گردشگران در پهلگام، در کشمیر تحت اداره هند در ۲۲ آوریل سال جاری که منجر به کشته شدن ۲۶ تن شد.
یک گروه مسلح به نام جبهه مقاومت (TRF) که خواستار استقلال کشمیر است، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. هند ادعا کرد که TRF شاخه‌ای از لشکر طیبه مستقر در پاکستان است. اسلام‌آباد اتهامات مربوط به دخالت خود در این حمله را رد کرد و خواستار تحقیقات بی‌طرفانه شد.
در ۷ مه، هندوستان تعرض نظامی گسترده‌ای را آغاز کرد. پاکستان مقابله کرد و مقابله خود را دفاع در برابر تجاوز خواند.
درگیری‌ها ادامه یافتند. در روز ۱۰ مه (۲۰ اردیبشهت) هر دو طرف آمادگی خود را برای آتش‌بس اعلام کردند.