سال‌هاست که کشور همسایهٔ ما، افغانستان، عرصهٔ کشمکش میان قدرت‌های جهانی است. جنگ‌های طولانی و فرسایشی مانع توسعه اجتماعی شده و اقتصاد افغانستان را با بحران‌های فراوانی روبه‌رو کرده است. در چنین شرایطی همانند بسیاری از کشورهای دیگری که در شرایط جنگ، مردم خانه و کاشانه خود را ترک می‌کنند، بخشی از مردم افغانستان به کشور همسایه خود یعنی ایران پناه آورد‌ه‌اند. در این شرایط، این مسئولیت و وظیفهٔ ماست که از حقوق انسانی و بهبود شرایط زندگی، به‌خصوص حقوق کودکان پناهجو حمایت کنیم. همه کودکان باید از حق تحصیل برخوردار باشند. امکان تحصیل کودکان مهاجر حق آنهاست کودکان مهاجر فارغ از هر تبعیض، از حیث ملیت باید از فرصت‌های آموزش برخوردار باشند.
با این وجود سال‌هاست تحصیل کودکان اتباع افغانستانی در ایران با مشکلات فراوانی روبه‌روست. هر چند امید می‌رفت پس از فرمان رهبری مبنی بر ثبت‌نام همه کودکان مهاجر، فارغ از نوع اقامتشان، مسیر تحصیل کودکان افغانستانی هموار شود، اما متأسفانه سال‌به‌سال شرایط برای حضور این دسته از کودکان در کلاس‌های درس پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌شود. در چند سال اخیر نیز هر سال نسبت به سال قبل موانع بیشتری برای ثبت نام کودکان مهاجر ایجاد کرده‌اند.
امسال وضعیت ثبت‌نام کودکان اتباع آنچنان پیچیده و دور از انتظار شده که هنوز هم نمونه‌هایی که توانسته باشند این مسیر را با موفقیت طی کنند و به مرحله ثبت‌نام برسند، دیده نمی‌شود. امسال و پس از تعلل بسیار، درنهایت در اواسط مرداد سازمان ملی مهاجرت دستورالعمل ثبت‌نام اتباع خارجی برای سال تحصیلی 1402-1403 را ابلاغ کرد که به‌نظر می‌رسد این اولین اعلام موجودیت این سازمان نیز باشد. چراکه هر ساله شیوه‌نامه ثبت‌نام کودکان اتباع و مهاجران از اداره «اتباع و مهاجرین» ابلاغ می‌شد. این سازمان تازه تاسیس، سامانهٔ ویژه‌ای برای انجام امور اتباع خارجی ایجاد کرده که باید کلیه فرایند ثبت‌نام کودکان اتباع در مدارس در این سامانه صورت گیرد. دستورالعمل جدید این سازمان نیز دارای پیچیدگی‌هایی است که با توجه به زمان ابلاغ و فرایند الکترونیکی آن و همچنین محدودیت زمانی که تا دهم شهریور اعلام شده است، از حالا میتوان به شمولیت آن برای همه کودکان در انتطار تحصیل شک اساسی کرد. این دستورالعمل برخلاف فرمان سال 94 رهبری مبنی بر تحصیل همهٔ کودکان ساکن در ایران، ثبت‌نام کودکان فاقد مدارک را ممنوع اعلام می‌کند. این بند دستورالعمل با مادهٔ 6 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مغایرت کامل دارد. این قانون در راستای برخورداری همهٔ کودکان اعم از ایرانی یا غیرایرانی از حق تحصیل، در بند «ت» ماده 6، وزارت کشور را مکلف می‌سازد که از طریق سازمان ثبت‌احوال کشور با همکاری سایر نهادهای مربوط و با درنظر گرفتن اقامتگاه اشخاص و تغییرات آن، هرسال حداقل سه ماه پیش از آغاز سال تحصیلی جدید اسامی و نشانی اطفال و نوجوانان ایرانی و غیرایرانی را که به سن قانونی تحصیل رسیده‌اند به تفکیک مناطق به آموزش‌وپرورش اعلام کند.( مواد 36 و 42 آیین‌نامه اجرایی ماده 6)
متأسفانه ثبت‌نام در سامانهٔ ذکر شده فقط با داشتن کد یکتا امکان‌پذیر است. افراد برای گرفتن کد یکتا باید به دفاتر کفالت مراجعه کنند اما کد یکتا به کودکانی تعلق می‌گیرد که دارای انواع اوراق هویتی یا برگه‌های سرشماری باشند. بهار سال گذشته به‌مدت محدودی برگه‌های سرشماری به اتباع افغانستانی داده شد. رفتار سلیقه‌ای دفاتر کفالت، کودکان زیادی را از داشتن برگهٔ سرشماری محروم کرد. کودکان زیادی به‌دلیل نرسیدن به سن تحصیل با آنکه والدینشان دارای اوراق هویتی قانونی بودند، نتوانستند برگهٔ سرشماری دریافت کنند و نداشتن برگهٔ سرشماری دلیل دیگری است برای عدم صدور کد یکتا برا ی ثبت‌نام در سامانه؛ به‌عبارتی دیگر، راهی برای منع تحصیل کودکان. مشکل ثبت‌نام در سامانه، یک یا دو مورد نیست.داستان وقتی پیچیده‌تر می‌شود که دفاتر کفالت سلیقه‌ای عمل می‌کنند. یکی از دفاتر کفالت روزانه بیش از ۲۰ کد یکتا صادر نمی‌کند. والدین از ساعت 6 صبح باید در صف‌های طولانی دفاتر کفالت حضور یابند تا شاید شانس گرفتن کد یکتا نصیبشان شود. حال بر فرض گرفتن کد یکتا باید در سامانهٔ مذکور، کد یکتا را وارد کنند و با پرداخت هزینه‌ای، منتظر دریافت پیامکی از سامانه باشند. هرچند هنگام ثبت‌نام در سامانه، ارسال پیامک را 4 روزه اعلام می‌کنند اما هنوز برای خیلی از ثبت‌نام‌شدگان پس از گذشت 8 روز پیامکی نیامده است. تاکنون به‌صورت رسمی، مرحلهٔ بعدی اعلام نشده و نحوهٔ معرفی کودکان به مدارس واضح نیست. بعد از گذشتن از همهٔ این مراحل هم مشخص نیست که آیا مدرسه ظرفیت ثبت‌نام دارد؟ مدیر مدرسه طلب شهریه‌های میلیونی می‌کند؟ و…